انیمیشن درایران

محمد تقی زاده : نخستین فیلم‌های انیمیشن سینمایی از حدود یک دهه پیش در ایران تولید شدند، آن زمان کمتر فردی گمان می کرد که درمدت کوتاهی، انیمیشن در کشور ما به چنین جایگاه و پیشرفتی دست یابد که بتواند حتی به سینماهای کشورهای منطقه نیز نفوذ کند اما جوانان ایرانی با تکیه بر توان داخلی و با کمترین کمک از فناوری‌های خارجی، طلایه دار فتح افق‌هایی شدند که خیلی دور از دسترس به نظر می‌رسید.

به گزارش سایت ایران کارتون به نقل ازگروه اطلاع رسانی ایرنا؛ واژه انیمیشن از زبان لاتین و به معنای حرکت درآوردن تصویر است که پویانمایی واژه مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به جای Animation در انگلیسی عنوان می شود. در اواخر قرن بیستم، انیمیشن از قلمرو مرموز جادو و شگفتی بیرون آمد و به نوعی تفریح و سرگرمی بدل شد که تماشاگران آن را با طیب خاطر پذیرا شدند. فیلم های انیمیشن، حرکت جسمانی و اندامی را به گونه ای تصویری، بازسازی می کنند و برخلاف فیلم زنده از انعطاف بیشتری برای کاربرد خلاقانه حرکت برخوردار است به عبارت واضح تر، انیمیشن با کند و تند کردن حرکات یا کاربرد طنزآمیز یا بیانگرایانه آن، می تواند توانایی های جسمانی را جلوه ای اغراق آمیز ببخشد، هنر انیمیشن نیز از همین جا آغاز می شود.

تلویزیون، عرصه ای جهانی را برای این نوع از فیلم کارتون فراهم آورد و چنین می نماید که تقاضا برای آن هیچ گاه فروکش نخواهد کرد، اما نمونه های متعددی نیز از امکانات بالقوه انیمیشن برای انتقال اندیشه های بصری طنزآلود و روایت های جدی و پیچیده به تماشاگران بزرگسال یافت می شود. برخی از فیلم های انیمیشن نه فقط از جاذبه آنی برخوردارند، بلکه فراموش نشدنی و حاوی تعابیر جالب اجتماعی هم هستند.

نحوه ساخت انیمیشن با نرم افزار

نخستین فردی که در خلق شخصیت های کارتونی موفقیت یافت، وینزور مک کی آمریکایی بود. وی، ابتدا شخصیت جذاب پسربچه ای به نام نیمو کوچولو و سپس گرتی دایناسور را ارایه داد. نیمو کوچولو در عالم خواب ابتدا در ۱۹۰۷ میلادی به صورت داستان مصور در روزنامه نیویورک هرالد چاپ شد. وینزورمک کی در ۱۹۱۱ میلادی تصمیم گرفت، نقاشی های نیموکوچولو و دوستانش را به صورت انیمیشن درآورد که موفقیت زیادی هم کسب کرد. در همین دوران، پیشرفت هایی مجزا در انیمیشن آمریکا و اروپا پدید آمد. در آمریکا درپی موفقیت های جیمز استوارت بلکتون و وینزور مک کی در هر گوشه و کنار استودیوهای انیمیشن و نیز دست اندرکاران این حرفه و شخصیت های کارتونی آنها سربرآورد.

پس از گذشت ۱۰۰ سال، امروزه صنعت انیمیشن در سراسر جهان گسترش یافته و شمار بسیاری از علاقه مندان از کودکان گرفته تا بزرگسالان را به سمت خود متمایل کرده است. شرکت های بزرگ با تولید آثار پرهزینه سینمایی و تلویزیونی از سینمای زنده پیشی گرفته اند و همواره به تسخیر گیشه ها و موفقیت های روزافزون در این عرصه می اندیشند. حضور پررنگ سینمایی انیمیشن و جلوه های ویژه در آثار زنده سینمایی نیز بر اهمیت آن می افزاید.

فیلم کارتونی داستان اسباب‌بازی به عنوان نخستین فیلم تمام ساخته شده با جلوه‌های تصویری رایانه‌ای نخستین بار در آمریکا و سپس در سراسر جهان به اکران درآمد. این فیلم از نگاه انجمن فیلم آمریکا، یکی از ۱۰ فیلم انیمیشن برتر جهان است و در ۱۹۹۶ میلادی نامزد دریافت هفت جایزه و برنده ۹ جایزه در زمینه‌های مختلف از جمله بهترین موسیقی و فیلمنامه شد. داستان اسباب بازی در ۲۲ نوامبر ۱۹۹۵ میلادی به نمایش در آمد اما در اکتبر ۲۰۰۹ میلادی پس از ۱۴ سال به همراه قسمت دوم این انیمیشن با عنوان داستان اسباب بازی ۲ روی سیستم جدید سه بعدی رفت.پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا همزمان با ۲۲ نوامبر سالروز اکران این انیمیشن پرمخاطب و محبوب کمپانی انیمیشن سازی پیکسار به بررسی تاریخی و پیشرفت انیمیشن در ایران پرداخته است:

انیمیشن در ایران
سازمان سینمایی ایران تا حدود ۱۳۱۰ خورشیدی فاقد امکانات تولید فیلم انیمیشن بود. علاقه و کنجکاوی اسفندیار احمدیه به نقاشی و سفالگری نخستین حرکت را در این حوزه به وجود آورد. احمدیه، نخستین نقاشی کارتون را به صورت اسلاید ساخت و سپس آن را به صورت نقاشی متحرک درآورد. این فیلم ملانصرالدین نام داشت و در ۱۳۳۶ خورشیدی با فیلمبرداری پطروس پالیان با دوربین دستی ۱۶میلیمتری ساخته شد و ۱۳ ثانیه بود.
اسفندیار احمدیه سازنده نخستین انیمیشن ایرانی و پدر انیمیشن ایراندر ۱۳۳۷ خورشیدی ۶ تن از شاگردان ممتاز کارآموز رشته سینما در وزارت فرهنگ و هنر، برای تکمیل تحصیلات به آمریکا رفتند. پرویز اصانلو در رشته انیمیشن تحصیل کرد و مدتی زیر نظر لستر نورس کارآموزی کرد. او مدتی هم در استودیوی دیزنی و U. P. A به کار پرداخت. او در آمریکا و پیش از مراجعت به ایران، دستگاه اکسبری QXBERRY را به سفارش وزارت فرهنگ و هنر خریداری کرد و به ایران آورد.

در ۱۳۳۹ خورشیدی با دعوت از جعفر تجارتچی کاریکاتوریست قدیمی و همکاری پرویز اصانلو و اسفندیار احمدیه واحد نقاشی متحرک وزارت فرهنگ و هنر آغاز به کار کرد. فیلم قمر مصنوعی حاصل همین دوره است که به کارگردانی اصانلو ساخته شد. طراحی و نقاشی آن را اسفندیار احمدیه بر عهده داشت. از آنجا که امکانات لابراتواری وجود نداشت این فیلم برای ظهور و چاپ به انگلیس فرستاده شد. مدت نمایش آن پنج دقیقه بود.

نصرت کریمی؛ از برجسته ترین چهره های انیمیشن پیش از انقلاب

در ۱۳۴۳ خورشیدی نصرت کریمی که تحصیلات سینمایی اش را در کشور چک و اسلواکی به پایان رسانده بود به ایران بازگشت. وی تا ۱۳۴۷ خورشیدی هفت فیلم عروسکی و نقاشی متحرک برای وزارت فرهنگ و هنر ساخت که از میان آنها، فیلم زندگی شایان ذکر است، طرح های این فیلم به سبک نقاشی مینیاتور است. زندگی با تلاش سرکیس زاکاریانس، نصرت شیرازی، فریدون فرشباف، تیموری و اسفندیار احمدیه و با صرف ۳ سال وقت ساخته شد.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در۱۳۴۷ خورشیدی شکل گرفت. فعالیت اصلی کانون تهیه کتاب برای کودکان بود. مرکز سینمایی کانون حاصل ارتباط این مرکز با نویسندگان و به ویژه نقاشان کتاب های کودکان بود. از نخستین تصویرگران کتاب کودک که به ساختن فیلم انیمیشن دست زدند، می توان آراپیک باغداساریان و فرشید مثقالی را نام برد. در سال های بعد گرافیست ها و نقاشان و کاریکاتوریست های کانون چون مرتضی ممیز، علی اکبر صادقی، پرویز نادری، نورالدین زرین کلک، احمد عربانی و... نیز به تولید فیلم انیمیشن پرداختند؛ تلاش این هنرمندان در مدتی کوتاه، تولیداتی خوب و جوایز متعدد بین المللی را به همراه آورد.

انیمیشن پس از انقلاب
انیمیشن ایران پس از انقلاب با بازگشایی دوباره دانشگاه ها و شکل گیری آسیفا (انجمن بین‌المللی سازندگان و دوست‌داران فیلم‌های انیمیشن) حرکت خود را قدم به قدم آغاز کرد. مراکزی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، سیمای جمهوری اسلامی ایران(مراکز استان ها) مرکز صبا، انجمن سینمای جوانان ایران (به شکل نیمه حرفه ای)، مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی (به صورت حرفه ای)، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و بخش خصوصی اقدام به جذب نیرو و تولید و ساخت فیلم های انیمیشن کردند. حدود ۱۵ سال پیش به غیر از این مراکز، استودیو حور تنها مرکز تخصصی تولید انیمیشن بود؛ اما در حال حاضر بیش از چند صد استودیوی کوچک و بزرگ در سطح کشور به این فعالیت مشغول اند. انیمیشن ایران همزمان با تولیدات و توجه صاحبان کالا و مدیران بخش دولتی و سرمایه گذاران خصوصی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و توسعه بیشتری یافت.

برپایه برآوردهای انجام شده هم اکنون بیش از چند هزار تن در این حرفه مشغول هستند و همزمان شمار علاقه مندان و هنرجویان آن رو به فزونی است. پیش بینی می شود که ظرفیت اشتغال در این حرفه به بیش از۲۰ هزار تن قابل افزایش است و این واقعیت با میزان نیاز تلویزیون و بنگاه های تبلیغاتی داخلی بدون درنظر گرفتن بازارهای جهانی و آثار سینمایی است. ورود رایانه در دهه گذشته به عرصه تولیدات انیمیشن در کشور ما، انقلاب جدیدی در این زمینه به وجود آورد و هنر پرخرج و سخت انیمیشن را به حرفه ای خودگیر و همه گیر تبدیل کرد، تا جایی که کاربران علاقه مند در خانه خود و با امکاناتی در حد یک دوربین ساده و رایانه شخصی، امکان فعالیت در این زمینه را یافته اند. گسترش ارتباطات اینترنتی و IT موجب شد که نرم افزارهای قدرتمند تولید انیمیشن به کشور ما راه یابد و علاوه بر تکنیک سه بعدی که به وسیله همین نرم افزارها صورت می گیرد، سرعت و دقت بیشتری در تولیدات ۲بعدی و سنتی ما به وجود آورد.
با انیمیشن، زمان لازم برای بیان اندیشه ها نزدیکتر به زمان مرسوم می رسد. این شکل از آموزش بصری را می توان برای استفاده عام رواج داد. گذر انیمیشن ایران از مرحله سنتی به صنعتی آخرین تحولی است که در این چند سال در حال وقوع است.

ضعف مدیریت، برنامه ریزی، کار گروهی و... از جمله آسیب هایی هستند که هم اکنون در این حوزه با آن مواجه ایم. راهی که کشورهای موفق در انیمیشن چند دهه پیش پشت سر گذاشته اند هم اکنون پیش روی ماست و بی تردید چالش های فراوانی ازجمله آموزش و پژوهش صحیح و کاربردی، توجه حرفه ای به پیش تولید و توزیع مناسب محصولات تولیدشده و مدیریت برنامه ریزی دولتی و خصوصی بلندمدت لازمه عبور از این چالش ها است.بی تردید با افت نسبی سینما در ایران و پیشروی جهان به طرف آثار انیمیشن، ناگزیر به همراهی و همگامی با هنر روز جهان خواهیم بود.

آثار سینمایی ساخته شده در عرصه انیمیشن در چند سال گذشته از جمله خورشید مصر از نادر یغماییان و شهرام خوارزمی، جمشید و خورشید اثر بهروز یغماییان، داستان های شاهنامه از حسین مرادی زاده، هفت رنگ ساخته مازیار محمدی نژاد، تهران ۱۵۰۰ از بهرام عظیمی، قلب سیمرغ اثر وحید نصیریان و رستم و سهراب از کورش دالوند از جمله این دستاوردها به شمار می رود .

تهران ۱۵۰۰ اولین پویانمایی سینمایی بلند ساخت ایران به کارگردانی بهرام عظیمی

انیمیشن ایرانی در راه اسکار ۲۰۲۰

راهیابی انیمیشن آخرین داستان ساخته اشکان رهگذر به لیست رقابتی انیمیشن‌های اسکار ۲۰۲۰ میلادی بدون شک نشان دهنده ارتقای جایگاه این صنعت در سطح بین‌المللی است. آخرین داستان در واقع نخستین انیمیشن بلند سینمایی به نویسندگی و کارگردانی اشکان رهگذر است که از ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶ خورشیدی در استودیو هورخش تولید شده‌است. داستان این فیلم برداشتی آزاد از روایت ضحاک در شاهنامه اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی است.

آخرین داستان ساخته اشکان رهگذر راهیافته به لیست رقابتی انیمیشن‌های اسکار ۲۰۲۰

امیرسحرخیز رییس هیات مدیره صنف انیمیشن درباره پیشرفت انیمیشن در ایران با اشاره به حضور انیمیشن سینمایی آخرین داستان در فهرست ۳۲ اثر رقابت‌کننده در شاخه بهترین انیمیشن اسکار ۲۰۲۰ گفت: این برای نخستین بار است که یک انیمیشن بلند سینمایی از ایران در رقابت اسکار حضور دارد و این خود یک اتفاق بسیار مهم در سینمای ایران به خصوص در حوزه انیمیشن است. طی چند سال گذشته آثار مختلفی در حوزه انیمیشن سینمایی در کشور تولید شده است که البته برخی از این آثار در حد آزمون و خطا بوده‌اند، اما در سه سال گذشته این آثار به درصدی از کیفیت رسیده‌اند که قابلیت اکران در سطح جهانی را هم دارد. این را باید بگویم که انیمیشن کوتاه ایران پیش از این هم در جشنواره‌های جهانی شناخته شده بود و سال‌هاست جایگاه بین‌المللی خود را دارد، اما تولید انیمیشن بلند و رسیدن به سطحی از کیفیت که قابل نمایش در سطح بین‌المللی باشد، کار بسیار سختی بود.
وی تأکید کرد: «آخرین داستان» به کارگردانی اشکان رهگذر و حضور آن در میان ۳۲ فیلم انیمیشن راه یافته به اسکار نشان می‌دهد که فضای سینمای ایران در حوزه انیمیشن چقدر باز شده است و این امر نشان می‌دهد انیمیشن ایران کم‌کم می‌تواند جایگاه خود را در سطح جهانی محکم کند. درباره «آخرین داستان» باید بگویم یکی از نکات بسیار مثبت این پروژه این است که یک کار انیمیشن بلند سینمایی است و همه کیفیت‌ها و استانداردهایی که در همه جای دنیا از یک کار بلند سینمایی انتظار می‌رود، دارد؛ استانداردهایی که می‌تواند شامل روایت، گرافیک و کیفیت بصری باشد. چنین کیفیتی حاصل سال‌ها تلاش این گروه است و معتقدم بزرگ‌ترین تبریک به این گروه برای صبر و استقامتی است که در ساخت این انیمیشن داشته‌اند و امیدوارم در اکران داخل نیز نگاه ویژه‌ای به آن شود.
حمیدرضا حافظی فیلمنامه نویس، مدرس دانشگاه و عضو هیات انتخاب بخش فیلم های کوتاه، نیمه بلند و بلند دومین جشنواره پویا نمایی نیز روند پیشرفت انیمیشن های ایرانی را مثبت و روبه رشد توصیف کرد و درباره چالش های این حوزه ابراز داشت: با توجه به آثاری که من در جشنواره دیدم متوجه شدم کارهایی حضور داشتند که تکنیک های برجسته داشتند اما از نظر فیلمنامه و درونمایه به آن توجه چندانی نشده بود و یا اینکه برخی آثار مضامین خوب و پخته و حرف هایی برای گفتن داشتند اما در اجرا و تکنیک این مفاهیم و ایده ها به هدر رفته بود. اما با این وجود دیدن آثار شاخص باعث دلگرمی ما شد. نکته ای که در این میان حایز اهمیت است این است که آسیب شناسی انیمیشن همان فیلمنامه است که باید نگاه جدی تری به آن شود. چون برخی از این آثار به دنیای انیمیشن نزدیک نبود. در صورتی که فانتزی جوهره فیلمنامه انیمیشن است که متاسفانه به آن توجه نشده بود. یا آثاری هم بود که فیلمساز شناخت خوبی از فانتزی داشت، اما نتوانسته بود در فیلمنامه منسجم با ساختار مناسباستفاده کند.