علیرضا ذاکری، نقاش، طراح و کارتونیست و متولد ۱۳۴۷ گرگان است. او ازسال ۱۳۶۲ به شکل حرفهای با نقاشی و خوشنویسی شروع به فعالیت هنری کرد و ازسال1366به مدت یک دهه، طراحی و نقاشی را به شکل آکادمیک نزداستاد «هادی تقیزاده» گذراند.اولین نمایشگاه آثارعلیرضا ذاکری، درسال ۱۳۶۶ درمشهد، نمایشگاه عکاسی مستند اجتماعی بود.
وی در اواخر دهه ۶۰ به هنرکاریکاتور روی میآورد و از سال ۱۳۷۲شروع به فعالیت در حوزه کارتون مطبوعاتی با دبیری کاریکاتور و گرافیک روزنامه قدس می کند. نوشتن مقالات تخصصی کاریکاتور و تصویرسازی برای روزنامهها و مجلات، طراحی چند صد جلد کتاب در حوزه ادبیات، طراحی پوستر و ... در کارنامه ذاکری دیده میشود.این هنرمند ، از ۲۵ سال پیش تا کنون در زمینه طراحی کارتون و دبیری سرویس کاریکاتور، با چندین روزنامه و رسانه مطرح کشور همکاری داشته است و دارد.خبرگزاری فارس درسال ۱۳۸۴ از ذاکری دعوت به همکاری کرد و او موفق شد با راهاندازی گروه کاریکاتور این خبرگزاری، فعالیت جدیدی در عرصه خبرگزاریها ایجاد کند. فعالیت این گروه کاریکاتوری تا تابستان ۱۳۹۸ ادامه داشت. داوری جشنواره بینالمللی کاریکاتورکتاب، آیات شیطانی، وال استریت و... جشنوارههای متعدد داخلی و خارجی گرافیک را در کارنامه خود دارد.حضوردرجشنوارههای معتبرکاریکاتور و کسب جوایزی در زمینه کاریکاتور و گرافیک ازکشورهای ژاپن، چین، مقدونیه انگلیس و ایران ازدیگرفعالیت های او بوده است .
ازآخرین جوایز ذاکری می توان به کسب جایزه طوبای زرین از نهمین جشنواره تجسمی فجر درسال ۱۳۹۵ و جایزه و مدال زرین بخش نقاشی پنجمین جشنواره هنرمقاومت درسال ۱۳۹۷ اشاره کرد.
ذاکری معتقد است ، هنرمندان تجسمی باید در زمینههای مختلف هنری صاحب تخصص جدی باشند تا بتواند آثار بینارشتهای خلق کرده و سبک های جدید هنری را ابداع کنند! از همین روی، ذاکری در کنارفعالیت حرفهای در نقاشی؛ سال ها در زمینه گرافیک، طراحی، عکاسی، تصویرسازی، خوشنویسی و رشتههای دیگر تجسمی مطالعه داشته و صاحب اثراست... همچنین با دست به قلم شدن، آثاری در زمینه شعر دارد.
ذاکری درسال ۱۳۹۰ نشان درجه ۲ هنری را از وزارت ارشاد دریافت کرد. مجموعه کاریکاتورهای «مویههایی درباد» با موضوع دفاع مقدس ازمهمترین آثارذاکری بشمار میرود. او ازسال ۱۳۷۸ و پس از ۱۰ سال فاصله، مجدد به نقاشی میپردازد.علیرضا ذاکری اخیرا هم جزو برگزیدگان و تقدیر شدگان دومین مسابقه ترامپیسم 2 شد. به بهانه این همه فعالیت با وی گفتگویی انجام داده ایم که می خوانید.
چه طورشد که کارتونیست شدید ؟
قبل از کاریکاتور، سالها بود که نقاش بودم. دیدن آثار کاریکاتور جسورانه گروه کاسنی سبب شد که به کاریکاتور جذب بشوم.
اولین کارتونی که کارکردید چه بود؟ یادتان هست؟
یادم هست. دو تریبون درمقابل هم کشیدم که دو نفردستکش بوکس دردست دارند و به جای حرف زدن، با ضربات مشت همدیگر را زخمی کردهاند.
اولین کاریکاتوری که ازشما منتشرشد کی بود و کجا منتشرشد؟
سال 1371در روزنامه قدس چاپ شد.
آرزوی کودکی تان چه بود ؟
آروزی کودکیام نرفتن به مدرسه بود و اینکه مثل برادر بزرگم جعبه مداد رنگی 64 تایی و وسائل نقاشی رنگ روغن داشته باشم !
اکنون چه آرزویی دارید ؟
آروز دارم همه آدمها آیین مهرورزی درقلبشان موج بزند و دست ازخودخواهی بردارند و همه چیز را فقط برای خود نخواهند! دیگران هم حق حیات دارند! وقتی ما قلبی رئوف نداشته باشیم، مثل داعشیها، انحصارگرا خواهیم بود و همه چیز را برای خود می خواهیم و برای دیگران حقی قائل نیستم! نجات آدمها درقلب مهربان و اخلاق شان است!
اولین جایزه شما چه بود؟
اولین جایزه من نفراول جوانان کشور در رشته نقاشی سال 1364 در تهران بود.
آخرین جایزه شما چه بود؟
نفراول جایزه بزرگ نقاشی از جشنواره هنرمقاومت (چهلسالگی انقلاب)
آخرین کاری که دست گرفته اید چیست ؟
آخرین کارم نوشتن دو شعر است، یکی شعر نو و دیگری غزل و تابلویی نقاشی ! کاریکاتور کمترمیکشم ! دیگر هر ایده و هر سوژهای در کاریکاتور نمیتواند مجبورم کند آن را اجرا کنم! در گذشته هم همین طور عمل میکردم. اکنون سختگیرتر شدهام.
به شکل دیجیتال کار میکنید یا دستی؟
فرقی ندارد! اجرای دستی در نقاشی و کاریکاتور همیشه برایم آسانتر و لذت بخشتر است ! 40 سال است که نقاش هستم و دراجرا هیچ مشکلی ندارم!
ازچه ابزار و نرمافزاری استفاده میکنید؟
بیشتر قلمفرانسه وجوهر، اکریلیک، گواش و رنگ روغن! دردیجیتال هم فتوشاپ که 27 سال پیش ( ازسال 1371) مسلط به آن و کرل پینتر هستم.
عنصرمحوری ، که درخلق اثرهنری تان بیشترروی آن تاکید دارید، چیست ؟
مهمترین عنصر درکاریکاتورهایم، نقد رفتار آدمها است! خیلی وقتها ازعناصرحیوانی درکارهایم بهره میبرم!
کارهایی که از شما دیده ام در دورهای موضوعاتش منعطف به نقد سیاسیون است .خودتان را یک کارتونیست سیاسی می دانید یا اینکه دیگرموضوعات و رویکردها هم درکارتان دیده می شود؟
این نکته ازجهتی درست است ! من یک سری کاریکاتورمطبوعاتی با موضوعات اجتماعی، فرهنگی و نقد رفتار سیاسیون دارم ! اما این به معنی کاریکاتوریست سیاسی بودن من نیست! من قائل به این هستم که کاریکاتوریست، اصلا فعال سیاسی نیست. مگرما هر کاریکاتوری درهرموضوعی میکشیم، باید درفعالیتهای صنفی آن جریان فکری حاضر هم باشیم ؟! خیر! کاریکاتوریست متعهد یک وظیفه دارد و آن نقد منصفانه است!
به نظرشما ، نگاه و پرداخت یک کارتونیست به امورو موضوعات سیاسی، بواسطه صراحت و رویکرد معترضانه ای که جزو جوهر و ماهیت اصلی این هنرها است ، باید صریح و مستقیم گویانه باشد یا هرچه این نگاه پنهان تر و ایهام گونه تر بهتر است ؟ شما کدام رویه را بیشتر می پسندید؟ یا اینکه بسته به موضوع قضیه فرق می کند وپرداخت خاص آن موضوع را می طلبد ؟
برخی کاریکاتوریستها و به میزان و سطح مطالعه و تجربه و مهارتی که دارند، آثاری را خلق میکنند که جدا ازبیان موضوع اولیه کاریکاتور، آثارشان ازلایه های عمیق مفهومی برخوداراست و آن اثر محدود به زمان و مکان نیست! همچنین مهمتر ازصراحت بیان، که جزو اولین خصوصیات کاریکاتوراست، گرفتن جنبه انصاف و طرف حق ازسوی کاریکاتوریست است.
به نظرشما اعمال رویکرد صریح و یک لایه یک کارتونیست، بواسطه صراحت معترضانه و تند وتیزاین هنرها، از اصول و ملزومات این هنر در پرداخت به سوژه ها است یا اینکه ممکن است در جاهایی صراحت رویکرد و غیرمبهم گویی ممکن است کارش را از نظرهنری تقلیل دهد؟
ابهام گویی با آنکه اثرهنری لایههای عمیقی داشته باشدفرق دارد! هنرمندی که صاحب تفکر و اندیشههای عمیقی است، بیشک آثارش بکر است و مفاهیم زیادی را دریک اثرمطرح میکند! البته این خطر برای آثار هنری او وجود دارد که ازسوی مخاطبان و حتی داوران جشنوارهها ارتباط مناسبی برقرارنشوند. چون عمده کاریکاتورها چندان عمیق نیستند و داوران هم با مواجهه با آثارکاریکاتورمفهومی عمیق دچارمشکل میشوند و به راحتی از کنارش میگذرند! ازسویی دیگرهم ، کاریکاتوریست هایی را سراغ دارم که با فرمهای بصری بازی میکنند و خودشان هم نمیدانند اثرشان چه مفعومی دارد!
درنهایت، کاریکاتورهای مطبوعاتی و ژورنالیستی باید صراحت بیان داشته باشند و از پیچیده کردن موضوعات پرهیز کنند تا مخاطب سردرگم نشود.
ارتباط با مخاطب ، جدای از ارزش های هنری ، چقدر برای تان اهمیت دارد؟
ارتباط با مخاطب رکن اصلی هراثر هنری و ادبی است. اگرمخاطبی نباشد، اثری هنریای هم وجود نخواهد داشت. اما این نکته مهم مجوزی نمیشود که هنرمند سطح اثرهنری خود را پایین بیاورد. من به شخصه ازآوانگارد بازی درآثارهنری بیزار هستم. اما سعی داشتم خلاقیت هنری، جانمایه آثارم باشد و اثری که سحطی باشد را اجرا نکنم!
به ماندگاری اثر بیشتراهمیت می دهید یا به گستره مخاطب آن ؟
ماندگارشدن اثرهنری آرزوی هرهنرمندی است! بسیارپیش میآید که حتی اساتید هم از درک یک اثر هنری عاجز باشند! و بسیار هم پیش آمده. خودم زخم خورده این داستان هستم. اما مخاطبان زیادی هستند که مفهوم اثرم را پیدا میکنند و لذت میبرند! اجازه بدهید نکته مهمی را عرض کنم: ما نباید همه چیز را در اثرهنری مفهومی، رک بگوییم. بلکه باید جاهایی را بگذاریم تا مخاطب درگیراثر هنری بشود و ایده را کشف کند. وقتی مخاطب ایده را کشف میکند، لذت خواهد برد.انگار خودش ایده را پیدا کرده ! این درحالی است که کاریکاتورهای سطحی، دیدنشان لذتی ندارد!
آیا کاریکاتور و کارتون را میتوان آموزش داد؟
بله. حتما میشود آموزش داد.
ایده کاریکاتور یا کارتون چه طور؟
بله. همه اینها مهارت هستند و قابل آموختن. اما اینکه نتیجه کارچه بشود، به هوش و طبع هنری افراد و میزان مطالعه آنها و اینکه چقدرکار را جدی بگیرند بستگی دارد!
آموزش کارتون یا کاریکاتوردیده اید؟
در زمینه کارتون و کاریکاتورخیر
بیشترایده برای تان مهم است یا تکنیک؟
ایده خیلی مهم است. اگر ایدهای قوی نباشد اصلا سراغ اجرایش نمیروم. تکنیک و اجرای اثرهنری، مثل بدن برای روح است! هر کدام ضعیف باشند، درنهایت نتیجه ضعیف خواهد شد! البته دیدهام که برخی طراحان میخواهند که ایده ضعیف را با اجرای قوی جبران کنند! من متعقد هستم اجرای قوی لایق ایده قوی است.
شکل گیری ایده در کارشما چگونه اتفاق می افتد ؟
معمولا روی ایده متمرکز می شوم و هرامکانی را برای آن ایده متصورمیشوم و گاهی یادداشت برمیدارم. اجازه می دهم ذهن کارخودش را انجام بدهد. به ایدههایی که درجا به ذهنم میرسند و کامل هستند اهمیت نمیدهم، چون قطعا قبلا دیدهام و درذهنم تهنشین شده و درگام نخست، ذهنم به یادم میآورد. گول هم نمیخورم که درذهنم جرقه زده، یا به من الهام شده است. درکارهنری ازاین خبرها نیست!
روندانتخاب تکنیک و شیوه اجرا بعد ازشکل گیری ایده درکارشما چگونه اتفاق می افتد؟
بعد ازنهایی شدن ایده، شروع به کارمی کنم. اتودهای مدادی دقیقی نمیزنم و مستقیم اجرا می کنم!
ویژگی اصلی یا نقطه عطف آثارشما ازلحاظ فرم و اجرا و محتوا چیست ؟
درآثارم به مفاهیم عمیقی، که معمولا دراطرافمان وول می خورند و کسی به آنها توجهی ندارد، میپردازم. همچنین تلاش میکنم خلاقیتی درآثارهنریام باشد که ببینده را سرذوق بیاورد!
به طورمعمول چه قدر روی یک اثرکارمیکنید؟
دو جلسه وقت می گذارم. دو جلسه سه ساعته !
فرم پیچیده یا ساده ، به پیچیدگی و ساده بودن ایده هم ارتباط دارد ؟
خیر! ایده میتواند پیچیده باشد، اما اجرایش ساده!
دریافت جوایز و حضور درجشنوارهای داخلی و بین المللی ، چقدردرارتقاء و توسعه و بازده هنری کارتان مؤثراست ؟
خب تشویق برای هرهنرمندی اهمیت دارد. این دربالاترین سطح هنر دنیا ازاسکارسینما تا نوبل ادبی وجود دارد و کسی منکر تاثیرجایزه نیست. اما جوایزهنری هرگزقضاوتی برای کیفیت کارهنرمند نیست! .............. دوست ندارم راجع این سوال بیشتر توضیح بدهم! موضوعات ناراحت کنندهای را در سالهای گذشته به یادم میآورد!
جدای از بحث فرم و اجرا و تکنیک ، کاریکاتور و کارتون و انیمیشن برای شما چه کارکردی دارد و با چه رویکردی به سو ژه ها می پردازید؟
مخاطب باید با اثر هنری ارتباط برقرار کند! اگراین اتفاق نیفتد، کار حتما ضعف داشته و درارتباط گرفتن با مخاطب شکست خورده است!
به نظرشما اثرهنری چقدرباید متکی به فرم و ایده باشد و چقدر در خدمت ارائه محتوا ؟
این مباحث خیلی واضح هستند. اثرهنری اگر ازمحتوا تهی باشد یا فرم اجرایش ضعیف باشد راه به جایی ندارد!
آیا قائل به ارجحیت و اهمیت یکی ازاین بحث ها بردیگری نیستید ؟
خیر. هرکدام ازفرم و ایده درجای خود اهمیت دارند. اگرکارهرهنرمندی درهرکدام ازاین بخشها نقص داشته باشد، نمیتواند توجیه کند و دلخوش به اجرای قوی یا ایده بکر باشد!
چه روابط و مناسباتی میان فرم و محتوا ازلحاظ همنشینی درکارتان لحاظ می کنید ؟
من ایده را رکن اصلی درکاریکاتور می دانم و باراصلی اثرهنری روی دوش ایده است! اجرای اثرهنری هم به فراخورایده، باید تکنیک مناسبی داشته باشد! زیاده روی دراجرا گره ازاثرهنری باز نمیکند و فقط ببیند الکی مجذوب میشود! نباید ببیننده را با تکنیک زدگی فریب داد!
چه ایده آل و تصوری ازهمنشینی، همگرایی وهم افزائی میان فرم و محتوا درجهت خلق آثاری ازهرنظربدیع و ارزشمند متصور هستید یا اینکه ملزومات این امر چیست ؟
هنربدیع و ارزشمند زمانی خلق میشود که هنرمند صاحب تفکری غنی باشد. امکان ندارد کسی که مطالعه کافی ندارد، فیلم خوب نمیبیند و دردیگر رشتههای هنری هیچ مهارت و دانشی ندارد و فقط سرش درکارخودش است، اثرقابل تأملی خلق کند. حتی معاشرت با اهالی شعر، ادب، موسیقی یا سینما، ازهنرمند شخصیت متفاوتی میسازد و به آثارش شکل خاصی میدهد که مشابه آن در جای دیگر یافت نشود. همچنین سلامت اخلاق و زیباییهای درونی فرد و اینکه هنرمند انسان والایی باشد، بیشک در آثار هنریاش نمود خواهد داشت. اصلا همه هنرها برای ساختن انسان است و ما باید اول ازخودمان شروع کنیم. به قول پدرم که میگفت: علیرضا همیشه خوب باش! این خوب بودن ظاهرش ساده است، اما پدر درمیآورد!
به چه هنری غیرازحوزه کارتون و کاریکاتور و درکل هنرهای تجسمی علاقمندید؟ آیا تجربه هایی غیرازاین عرصه ها داشته یا دارید ؟
بله. من قبل ازکاریکاتو، سال ها نقاش بودم و هستم.ازهمان سال های اولیه دهه شصت، عکاسی هنری و اجتماعی انجام می دادم و اولین نمایشگاهم، درسال 1366 نمایشگاه عکس بود. تجربیاتی در مجسمهسازی هم دارم. سالهاست گرافیست هستم و همه این هنرها سبب شده است که در خلق آثار گرافیکی دستم بازباشد و گاهی هم شعرمینویسم. چون گاهی نقاشی و هنرهای تجسمی نمیتواند حسم را انتقال بدهد! اصلا شعرگفتن یک نقاش با شعرگفتن یک شاعرفرق دارد! و درنهایت نوشتن و فعالیت درهنرمعاصر!
هنرهای جدید، و سبکهای نوی هنری از تلاقی هنرها و آثار بینارشتهای ایجاد میشود! و این اتفاق رقم نمیخورد مگرآنکه هنرمند سال ها درچندین رشته کارکرده باشد! مطالعه دم دستی و سرک کشیدن دردیگر رشتهها کافی نیست! این اصلا اسمش ازاین شاخه به آن شاخه رفتن نیست! نامداران ایرانی، شاعر، فیلسوف، طبیب، ریاضیدان، مفسر و منجم بودند و آنها را حکیم و فرهیخته میگفتند! معنی فرهیخته همین است! درغرب هم فعالیت تک رشتهای بشدت نهی میشود!
به گمان شما آثارحوزه کارتون وکاریکاتور و دیگرشاخه های هنرهای تجسمی دارای جوهر و ماهیت شعری وادبی هستند ؟ اگربه این ماهیت قائل هستید ، به نظرشما دراین عرصه ها این امرچگونه اتفاق می افتد؟
من متعقد هستم که همه هنرها میتوانند ازهم وام بگیرند و سطح خود را ارتقا دهند! کاریکاتورهای شاعرانه «مسعود ضیایی» بهترین مثال است! یا کاریکاتورهای فلسفی استاد درمبخش!
چقدر وجه رسانه ای برای کارتون و کاریکاتور قائل هستید ؟
کارتون و کاریکاتور میتواند مسائل روز یک جامعه را با خود حمل کند و درآینده با مراجعه به آن کاریکاتورها به قضاوت گذشته نشست! به شرطی که هنرمندان حزبی و جناحی با رویدادهای جامعه برخورد نکرده باشند! مسئولیت سنگینی روی دوش هنرمندان است!
به نظرشما چه کار باید کرد که خصلت اثرهنری مغلوب وجه رسانه ای و رسالت پیام رسانی آن نشود ؟
من سعی کردهام همین کار را انجام دهم. کافیست کاریکاتورهایم بررسی شوند! هرچند کاریکاتورها همواره متاثر از اتفاقات جامعه کنونی هستند! مگرآنکه هنرمندی بخواهد به صورت کاملا آگاهانه سراغ موضوعات فانتزی برود و کاری به دنیای اطراف خود نداشته باشد!
کارتون و کاریکاتور را چقدر درگرو مسائل روزمره می دانید و چقدرمستقل از این مسائل ؟
خیلی زیاد و خیلی کم به مسائل روز بستگی دارد! این به خود هنرمند کاریکاتوریست برمیگردد که گرایش و دغدغهاش چیست!
آیا کارتونیست و کاریکاتوریست ها مسائل تلخ را با جوهرطنزهنرشان تلطیف می کنند یا آن را مضحک جلوه می دهند ؟ خود شما بیشتر چه نوع رویکردی از این لحاظ دارید ؟
کاریکاتور مسائل تلخ را تلختر نشان میدهد! طنز و شیرینی اثر به خلاقیت اثر ربط دارد! همین خلاقت سبب میشود تا اثرهنری ماندگارشده و مخاطب آن را جدی بگیرد!
من دربرخورد با مسائل تلخ جامعه همین کاری را میکنم که گفتم ! اینکه کاریکاتوریستی موضوع تلخی که جامعهاش از آن رنج میبرد را مضحکه کند، به شخصیت و ساختارفکری خودش برمیگردد!
بهترین کاریکاتوریست خارجی از نظر شما کیست؟
براد هلند، زلاتکوفسکی و یوری کوزوبوکین!
ازکارکدام هنرمند ایرانی خوش تان میآید؟
خب کاریکاتوریست های ایرانی که همهشان گل هستند! اسم بردن و عزیزانی را جا انداختن، ستم به همکاران خوبم است که سالها هم را میشناسیم! انصافا کاریکاتوریست های خوبی داریم!
به نظرشما کارتون و کاریکاتور با سینما و عکاسی ( که متریال اصلی شان تصویراست و وجه بصری ماهیت اصلی شان است)کجا به هم می پیوندند و یا نقطه تلاقی شان کجاست ؟
کاریکاتور با سینما و عکاسی، درپرداختن به مفاهیم اجتماعی اشتراک دارد! درطرح مفاهیم شاعرانه هم مشترک هستند! دربیان مفاهیم عمیق انسانی ،که بشرازآن لذت میبرد یا ازآن رنج میکشد، با سینما و عکاسی یک مسیر را طی میکند!
نقطه تلقی کاریکاتور با دیگرهنرهای تجسمی کجاست و چه وجه تمایزهایی نیز با هم دارند؟
اگریک نقطه تلاقی بین کاریکاتور با دیگر هنرهای تجسمی باید بجویم، وجه غنای هنری و ماندگاری اثراست! اگرکاریکاتوراین وجه خود را قوی نکند، بزودی کاریکاتور ازمیدان هنرهای تجسمی خارج خواهد شد! کاریکاتور باید به گام اول خود برگردد و وجه هنری و آرت خود را تقویت کند!
بهترین فیلمی که دیدهاید؟
رستگاری درشاوشنگ / پدرخوانده/ مادر: علی حاتمی / طبیعت بیجان : سهراب شهید ثالث
بهترین بازیگرایرانی و خارجی موردنظرشما چه کسانی هستند ؟
رابرت دنیرو، راسل کرو، دنزل واشنگتن و ایرانیها بهروز، پرویز، نوید و پیمان
به نظرشما بهترین کتابی که خواندهاید چه بود؟
حافظ/ بوف کور/ مثنوی
با کدام یک ازهنرمندان ایرانی بیشتردرارتباط هستید؟
با تعداد زیادی ازکاریکاتوریست های عزیز و اهالی شعر و ادب و تعدادی هم ازاهالی سینما و مطبوعات
نظرشما درباره سایت ایران کارتون چیست؟
عالی است و پرتوان مثل همیشه
صحبت خاصی دارید ؟
در آینده نزدیک منتظر انتشار نقاشیهایم، که سالهاست مشغول شان هستم باشید. از این به بعد بیشتر نقاشی از من خواهید دید!
موفق باشید و از وقتی که دراختیار ایران کارتون گذاشتید کمال تشکر را داریم.