ایرج یکه زارع، کاریکاتوریست پیشکسوت کشور، ۲۰ مهرماه در سن ۸۰ سالگی و به دلیل عوارض ناشی از ابتلاء به ویروس کرونا در منزلش درگذشت. به همین بهانه، جواد علیزاده، کارتونیست و کاریکاتوریست باسابقه کشور ومدیر مجله طنز و کاریکاتور، در گفت‌وگویی با ایسنا به ویژگی های شخصیتی، سبک وسیاق و آثار ایرج یکه‌زارع پرداخته است که با اندکی ویرایش و تغییر آن از شکل خبری به شکل پرسش و پاسخی می خوانید:
در ابتدا کمی در باره شخصیت هنری ایرج یکه‌زارع بگوئید
من در اواخر دهه ۱۳۴۸ با دیدن کاریکاتورهای این هنرمند در مجله کاریکاتور با کارهای شان آشنا شدم. از نظر شخصیتی شناخت چندانی از ایشان نداشتم ولی کاریکاتورهای شان بسیار بامزه بود و خیلی حالت کارتونی داشت؛ یعنی به قدری چهره آدم‌ها را از نظر حالت و سایر موارد خوب درمی‌آوردند که شما زمانی که کاریکاتور ایشان را می‌دیدید، بدون آنکه سوژه آن کاریکاتور را مطالعه کرده باشید، به خنده می‌افتادید. قلم شیرینی داشتنند و می‌توانستند حالات چهره را به خوبی دربیاورند.
زنده یاد ایرج یکه زارع
یعنی سبک خاصی داشتند؟
من ایشان را هم دارای سبک می‌دانم و هم دارای یک خط مشی خوب که در دوره‌های مختلفی کارهای مختلفی از ایشان خلق شده و ماندگار نیز خواهد ماند. هر کاریکاتوریست سبک خودش را پیدا می‌کند و ما نمی‌توانیم بگوییم کاریکاتوریست‌ها سبک ندارند چراکه همه هنرمندان این حوزه در اثر کار کردن مستمر و شاید هم ناخودآگاه سبک خودشان را پیدا می‌کنند. اگر بخواهیم آثار کاریکاتوریستی را تجزیه و تحلیل کنیم، باید از نظر سوژه به این قضیه اشاره داشته باشیم که دارای چه طرز فکری بوده و چه تکنیکی داشته است.
تکنیک شان در کاریکاتور چه بود ؟
آقای زارع از نظر تکنیک و اجرا خیلی کاریکاتوریست موفقی بودند منتهی این اواخر به دلیل بیماری و درگیری کاری خیلی کاریکاتور را جدی نمی‌گرفتند و به همین دلیل در مواقعی بین کارهای ایشان فاصله می‌افتاد. ولی از نظر طرز فکر و سوژه خیلی ایده‌آل‌های جالبی داشتند. ایشان بیشتر ژورنالیستی کار می‌کردند اما در مواردی آثار غیرژورنالیستی نیز در بین کارهای ایشان دیده می شود. در دو سبک ژورنالیستی و جشنواره‌ای تبحر داشتند ولی بیشتر در سبک ژورنالیستی فعال و مطرح بودند.
ویژگی کارهای ایرج یکه‌زارع در یک نگاه کلی واجد چه ویژگی هایی است ؟
یک کاریکاتوریست هم با احساس مخاطب سر و کار دارد و هم به ترویج انتقادپذیری در جامعه می‌پردازد که موجب توسعه سیاسی در بین مردم و مسئولان می‌شود. از نظر هنری نیز یک کاریکاتوریست سعی می‌کندکه مخاطب را وادار به تفکر کند. شما با کاریکاتور می‌توانید یک موضوع ساده را پیچیده کنید و در دید مخاطب قرار دهید. کارهای آقای یکه‌زارع به نظرم همه این ویژگی‌ها را داشت و به دلیل انتخاب سوژه‌های بامزه نیز حس و حال در مخاطب ایجاد می کرد.
تصویری از دوران جوانی ایرج یکه زارع
به نظر شما چرا هنرمندانی مثل ایرج یکه‌زارع مهجور واقع می شوند؟
شاید به بعضی کاریکاتوریست‌ها آن‌طور که باید احترام گذاشته نمی‌شود و قدرشان را نمی‌دانند و خب در نهایت این هنرمندان از این حوزه عقب‌نشینی می‌کنند. اما برخی به دلیل اینکه وابسته به این کار شده‌اند، به قول معروف تا آخرین قطره خونشان این کار را ادامه می‌دهند. نسل جدید و جوان‌ترها بیشتر سوژه‌ها و ایده‌های کاریکاتوریست‌های جدیدتر را دنبال می‌کنند چرا که آنها را از نظر سنی به خودشان نزدیک‌تر می‌دانند ولی من فکر می‌کنم که در هنر نمی‌توان گفت این کار قدیمی است و بازنشستگی در هنر هم خیلی مفهوم ندارد چون یک کاریکاتوریست هر چقدر بیشتر کار کند، بیشتر تجربه به‌دست می‌آورد. اینکه هنرمندانی مثل آقای زارع و امثال ایشان در کشور ما وجود دارند که بسیار کار کرده‌اند اما شناخته شده نیستند، نشان می‌دهد که در جامعه ما بستر لازم برای شکوفایی یک کاریکاتوریست و شناخته شدنش آن‌طور که باید فراهم نیست. از طرف دیگر، در جامعه ما مسئله‌ای به اسم حق کپی رایت وجود دارد که رعایت نمی‌شود. من نزدیک به ۵۰ سال است که دارم کار می‌کنم و خیلی پیش آمده که کارهایم بدون امضا و ذکر منبع در نشریات و سایت‌ها چاپ شده است. این در حالی است که در خارج از کشور زمانی که یک طراح و یا کاریکاتوریست کارش را با امضای خودش ثبت می‌کند در طول هر سال زمانی که این کار دوباره چاپ شود بابت هر بار چاپ کارش به او حقوق مالی تعلق می‌گیرد.اما در ایران از این خبرها نیست؛ نه حق کپی رایت رعایت می‌شود و نه با کاریکاتوریست‌ها برخورد مناسبی انجام می‌شود. مخاطبان این حوزه نیز کاریکاتور را خیلی جدی نمی‌گیرند و از طرفی مشخص نیست این هنر، جزو هنرهای تجسمی محسوب می‌شود یا روزنامه.
در پایان صحبت خاصی در خصوص زنده یاد ایرج یکه‌زارع دارید که ناگفته نماند ؟
ایرج یکه زارع در کنار کاریکاتور به مسئله مادی و اقتصادی نیز مشغول بود. اکثر کاریکاتوریست‌ها عاشق هستند از جمله خود آقای زارع و نسل ایشان که مسئله مادی زیاد برای شان اهمیت ندارد. اما با توجه به عشقی که ما از خودمان نشان می‌دهیم و جایگاه نامناسبی که داریم طبعا خیلی از ما که وضع مالی‌مان بهتر است، کنار می‌کشیم. آقای زارع خوشبختانه مشکل مالی نداشتند چون از اول هم در کنار کاریکاتور به مسئله مادی و اقتصادی مشغول بودند. به این ترتیب فرصت پیدا نکردند که خیلی به کاریکاتور بپردازند. بیماری ایشان نیز فاصله‌ای بین این هنرمند و نسل جدید انداخت که نهایتا باعث شد تا نسل جدید ایشان را کمتر بشناسند.
نمونه آثاری از ایرج یکه زارع:
