مردی که سکوت را به کاغذ یاد داد

گیلرمو موردیلو کارتونیست  بزرگ آرژانتینی کسی بود که مرزی برای تخیل و واقعیت قائل نبود و با کارتون های سورئال خود  در بیش از 60 سال کار حرفه ایی دنیایی با احساس و خنده دار را برای ما خلق کرد که فارغ از زبان و نژاد و سن و جنسیت هر کس با دیدن این آثار لذت هنر کارتون را خواهد چشید.

در تحلیل آثار هنری چند نکته همواره مورد تاکید است اول خالق آثار و موضوعات مرتبط با زندگی او دوم محتوی و موضوع اثر و آنچه اثر هنری میخواهد به بیننده بگوید و سوم تکنیک و چگونگی خلق اثرو با توجه به این سه مطلب و ذکر این موضوع که آثار فاخر کارتون گیلرمو موردیلو از زوایای مختلف و متعدد قابل تامل و گفتگو است در این متن به 8 نکته کلیدی در باره آثار او میپردازیم.

1- معجزه
اولین و جالب ترین نکته زندگی موردیلو معجزه تولد اوست شاید برایتان جالب باشد که دنیای هنر کارتون سه قلعه امپراطوری را در تاریخ خود جای داده که جایگاهی بس والا در بین هنرمندان این عرصه دارند گیلرمو موردیلو و کینوی آرژانتینی و سمپه فرانسوی که با سبک های منحصر به فرد و جذاب خود آثار فاخری را در این رشته هنری ارائه داده اند ، و نکته قابل تامل در مورد این سه نفر این است که هر سه در یک ماه و یک سال به دنیا آمده اند آگوست 1932 و به قول خود موردیلو در آن ماه کهکشانهای آسمان دورهمی طنز برگزار کرده بودند.

سمپه

کینو

موردیلو

2- تخیل

تخیل روایتی ذهنی است که با دنیای واقعی تناقض دارد شاید کلید اصلی موفقیت موردیلو همین نیل به رویا پردازی و تخیل است قدرت تخیل را همه مردم جهان دارند و نکته آموختنی در این موضوع وجود ندارد اما فقط یک کارتونیست میتواند این تخیل را در دنیای خط و رنگ و کاغذ تبدیل به واقعیت فکاهی کند و به نحوی هنر موردیلو زمانی آغاز میشود که او شروع به تخیل و رویاپردازی میکند.

تخیل قدم اول خلاقیت است و اگر تخیل نبود هرگز برادران رایت با هواپیمای خود پرواز نمیکردند ، فارادی برق را به کنترل در نمی آورد  و بل هیچوقت تلفن را اختراع نمیکرد.

درسی که موردیلو در آثارش به ما میدهد این است که هنرمند کارتونست باید در اولین قدم خیالپردازانه الگوهای ذهنی خود را بشکند و در ورزشگاهی گام بگذارد که در آن یک فیل با یک انسان در حال بازی تنیس هستند.

  " تخیل تنهایی من را میشکند " گیلرمو موردیلو

3- احساس

نخستین گامی که انسان پس از بیرون آمدن از دنیان جسمی و فیزیکی برمیدارد به سوی احساس است ،احساس حاصل واکنشهای بیرونی و درونی انسان است و جایگاه ویژه ای در هنر کارتون دارد زیرا که کارتونیست در خط مقدم بازی با احساسات مخاطب قرار دارد و هیچ اثر کارتونی را نخواهید یافت که عناصری برای تحریک احساسات در آن موجود نباشد.

موردیلو حس اثر را یک جز جدا ناپذری از هنر کارتون میداند و در جایی میگوید که طنز من با حس ترس شروع شد ماجرا از این قبیل بوده که در ایام کودکی وقتی موردیلو شبی تا دیر وقت به بازی فوتبال مشغول است باید در تاریکی از پارکی عبور کند و به خانه برگردد ، در قلب تاریک و سکوت راه، او شروع به سوت زدن میکند و بعدها این نگاه طنز آمیز به وقایع او را در مسیرهنر کارتون قرار میدهد.

آثار موردیلو سرشار از حس شوخ طبعی است، در جشنواره معتبر کارتونهای مطبوعاتی آمریکا داوری یک اثر کارتون رو به سه مقوله موضوع،تکنیک و حس شوخ طبعی منوط کرده بودند و البته در تمام انواع طنز شوخی چه تلخ و شیرین باید در راس کار هنرمند قرار بگیرد.

حس شوخ طبعی در تمام لحظات زندگی کارتونیست باید حضور داشته باشد و  تنها در اینصورت امکان دارد که محکوم به اعدام قبل از اجرای حکمش با جلاد سلفی بگیرد.

4-فانتزی

 فانتزی یکی از انواع سبک های هنری است که در خصوص موضوعاتی غیر واقعی بحث می کند در دنیای کارتون فانتزی هم در محتوی و هم در اجرا یکی از ویژگی های اصلی محسوب میشود در تصویرگری بنا بر رده سنی مخاطبان کاراکترها و فضای کار را به دو نوع فانتزی و های فانتزی تقسیم میکنند. در این ژانر موجودات ناموجود به کاراکترهای اصلی تبدیل می شوند ،سبک فانتزی را میتوان ترکیبی از سبک های مینیمالیسم و سورئال دانست این نوع کار قدمتی به درازای تاریخ هنر دارد و از اولین خطوط ترسیم شده غارنگاره تا امروز همواره در تمامی شاخه های هنر جایگاه تاثیر گذاری داشته است.

موردیلو سهم خود را از جام فانتزی کمی بیشتر از سایر هنرمندان برداشته است، کاراکتر بدون دهان ، پوست گچ مانند با دماغ پیازی و چند تار مو بی لباس و بدون سن و نژاد وی هنگامی که بخواهد با خودش، با طبیعت و یا با افراد دیگر ارتباطی برقرار کند همواره پاسخ هایی باور نکردنی دریافت میکند.

شخصیت های موردیلو یک فانتزی منحصر به فرد در هنر کارتون محصوب میشود

5-کودک درون

یکی از مباحث مهم روانشناسی کودک درون است اهمیت این موضوع تا آنجایی است که روانشناسان منشاء بسیاری از موفقیت های و مشکلات انسان را در تجربه زیسته شده وی در دوران کودکی میدانند کودک درون، بخشی از وجود ماست که گاهی ناسازگار است و گاهی دوست دارد بچگی کند و مانند یک بچه پرنشاط و سرزنده دست به هیجاناتی بزند که ظاهرا با منطق و استدلال سازگاری ندارد. کودک درون عاشق بازی، شادی، شوخی و سبکسری است .
هیجانات دوران کودکی و عشق موردیلو به بازی فوتبال در شهر بزگ و کوچه های تنگ بوئنس ایرس یکی از رموز خلقت آثار وی است کارتونهای موردیلو بصورت شفافی دم از جوشش احساسات کودکی شوخ طبع می زند .موردیلو در مصاحبه ایی میگوید :انسان در کودکی همواره خوشحال و شاد است و کم کمک که بزرگ میشود غمگین و غمگین تر خواهد شد اما من در بیست سالگی دست از این غم و ناراحتی برداشتم . اینجاست که او دوباره به سمت شادی دوران کودکی اش برمیگردد و با طراحی کارتونهایش تاریخ هنر کارتون را زنیت میبخشد.
او از دوران کودکی عاشق سینمای دوران خودش بود و هنگامی که در صف اول فیلم های چارلی چاپلین و باستر کیتون مینشست درس کمدی صامت را فرا میگرفت.اما او تنها عاشق سینما نبود بلکه عاشق انیمیشن های والت دیسنی بود سفید برفی اولین انیمیشنی بود که او دید، کمیک استریپ تن تن اثر هرژه و آثار گرافیکی و کارتونی اوسکی،لوریوت و ادوارد فرو از آثار مورد علاقه دوران کودکی اش بود .

اولین کمیک استریپ موردیلو در سن 13 سالگی در نشریه پاساکاسیو آرژانتین به چاپمیرسد  او در شانزده سالگی  در رشته تصویر سازی از مدرسه خبرنگاری فارغ التحصیل می شود دو سال بعد او استدیویی را برای  ساخت انیمیشن و تصویر سازی کتاب های کودکانه راه اندازی می کند.

6- مجموعه

کالکشن یا مجموعه به تعداد آثار هنری دسته بندی شده با یک موضوع واحد گفته می شود موردیلو آثار خود را در چند مجموعه شاخص فوتبال،گلف،حیوانات،عشق،شهر، طبیعت ،سرباز،خانواده و چندین مجموعه کوچکتر مانند ورزش،شکار،دزدان دریایی و .. ارائه داده است  و از این مجموعه ها کتاب های شاخصی مانند کابوی دیوانه(1972) ،فوتبال (1981)،گلف (1987)و .. به نشر جهانی رسیده است ،موردیلو در اینباره میگوید "ایده ها برای من مانند یک دسته پروانه هستند که در ارتفاع کم برای لحظه زودگذری پرواز میکنند و من سعی میکنم آنها را به دست بیاورم."

ارائه اثر به صورت مجموعه شرایط را برای بسط یک موضوع و ارائه خلاقیت متنوع در نوع نگاه به ایده ها فراهم میکند و این روش در کارتونیستهای مشهور دنیا همواره رایج بوده است مانند کتاب مجموعه رستوران کینو و مجموعه سفر سمپه .

ورزش گلف یکی از موضوعات مورد علاقه موردیلو است و کتاب گلف او در بیش از 30 کشور جهان به چاپ رسیده است

7-طراحی

 موردیلو علاقه به طراحی را جز سرشت هنرمند می داند و در جایی میگوید علاقه به طراحی ژنتیکی است درست مثل یک گروه کروموزم ، نه کمتر و نه بیشتر در غیر اینصورت نمیشود کسی را وادرا کرد تمام روز خود را به طراحی اختصاص دهد.

طراحی به مثابه یک زبان  یکی از مهمترین علوم در هنر های تجسمی محسوب میشود توانایی فضاسازی،شناخت حجم،تکنیک های متنوع و حضور جدی رنگ آثار موردیلو را یک قدم از تعارف رایج طراحی فراتر میبرد.

هنر او در عین سادگی از بعد و عمق شاهکاری بهره می برد ،تسلط بر اصول طراحی و شناخت مبانی میتواند توانایی های ارزشمندی در بیان بصری به هنرمند اعطا نماید، که این امر به خوبی در آثار موردیلو به چشم می آید.

نماهای پانورامایی  استریپ های موردیلو و تعداد زیاد فیگورها در نماهای اکستریم لانگ شات به خوبی این موضوع را بیان می کند که وی تسلط فاخری بر هنر طراحی دارد و در عین بهره بری از اصول فانتزی و مینیمالیسم پرکاری جذابی را در آثارش به نمایش میگذارد.

در آثار کارتون موردیولو از شاخصه های گرافیک وتصویرگری به خوبی استفاده شده است

8- ایده یابی و طنز

کارتون ها و کمیک استریپ های موردیلو به معنای واقعی کلمه اغراق را تفسیر میکنند و بزرگنمایی وقایع یکی از روش های مورد علاقه این هنرمند آرژانتینی اسپانیایی به حساب می آیند ایجاد فرایندی برای غافلگیری مخاطب با بهره گیری از کاراکتر و فضای طنز آمیز به بهترین وجه در آثار وی مشهود است .

موردیلو طنز را یک استعداد و سرشت ذاتی میداند اما ار با دید مهندسی ایده یابی به آثر وی نگاهی بیاندازیم ایده های وی در انواع ،طنز رمانتیک،فکاهی، شخصیت ،موقعیت، سیاه واقتباسی قرار میگیرد که در ذیل به شرح مختصری در باره هرکدام از این ژانرهای طنز می پردازیم.

طنز رمانتیک :ماجراهای عاشقانه به صورت خنده داری روایت می شود مجموعه عشق موردیلو از این نوع کمدی پیروی میکند.

طنز فکاهی یا کمدی درام: یک نوع برخورد شوخ طبعانه و قانون شکنانه با واقعیت محسوب میشود مجموعه حیوانات موردیلو از انواع فکاهی محسوب میشوند در این نوع طنز کاراکتر در موقعیت های اغراق آمیز قرار میگیرد و خنده می آفریند طنز فکاهی در سینمای صامت بسیار پر کاربرد بوده.

طنز سیاه: این نوع طنز حس تلخ و سیاهی را  در مخاطب نمایان می سازد در کارتون های موردیلو مسائلی همچون جنگ،آزادی،مرگ و.. در زمره طنز سیاه موردیلو قرار میگیرند.

طنز اقتباسی: این نوع طنز در واقع تقلید خنده دار و بازنمایی یک اثر دیگر محسوب میشود مثلاً اقتباس از داستان قالی پرنده و یا داستان ویلیام تل و یا فیلم های هارولد لوید از این نوع طنز در آثار موردیلو به حساب می آید.

طنز شخصیت:در این نوع طنز ویژگی های اخلاقی با رفتاری کاراکتر که خلاف عرف جامعه است به شیوه ای اغراق آمیز مورد توجه قرار میگیرد.

طنز موقعیت: در این نوع طنز کاراکتر خود را در موقعیتی پیشبینی نشده گرفتار میبیند البته در آثار موردیلو کاراکتر در این موقعیت به ایفای نقش طنازانه میپردازد مجموعه های شهری موردیلو از این نوع طنز پیروی می کنند.

در بالا به مواردی از انواع طنزمورد استفاده از موردیلوی آرژانتینی اشاره شد اما در میان بهره وری از انواع ژانرهای طنز چند روش ایده یابی را میتوان جز امضاهای کارتونی موردیلو بر روی تابلو تاریخ هنر کارتون دانست زیرا که این روش ها را آنچنان با ظرافت و متعدد به کار برده که میتوان برگ برنده ایده های وی نسبت به سایر کارتونیست های عصر حاضر به شمار برد.

1- جان بخشی:

صمیمی ترین روش ایده  یابی موردیلو روش جان بخشی است در این روش شعور،فتار و خصوصیات انسان به اشیاءحیوانات و طبیعت القاء می شود جان بخشی به نحوی دروازه فانتزی به حساب می آید .

2- تکرار و تکثیر:

     در این روش ایده یابی یک موضوع یا رفتار انقدر تکرار میابد تا برای مخاطب به نوعی شوخی تبدیل شود

3- بزرگنمایی و کوچک نمایی:

در این روش یک نتیجه گیری کوچک مرهون فعالیت و تلاش انسانی یا ماشینی فراوان خواهد شد و یا با کوچ نمایی بیش از حد موضوع زمینه را برای تحقیر  برخی رفتارهای اجتماعی فراهم می سازد.

4- روش جابه جایی:

جابه جایی های مکانی و زمانی از روش های مورد توجه موردیلو به حساب می آرد.

5- بازی با طبیعت:

موردیلو در این روش با ایجاد تغیراتی در ساختار و قوانین طبیعت کاراکتر را در حالت خنده داری قرار میدهد.

اقتباس موردیلو از فیلم "ایمنی آخر از همه"1923 هارولد لوید

طنز شخصیت

 کوچک نمایی

طنز سیاه

طنز رمانتیک

کارتون فکاهی

طنز موقعیت

بزرگنمایی

سخن آخر

8 نکته ای که ذکر شد از روشن ترین مسائل قابل بحث درخصوص آثار موردیلو ست و صد البته که دهها نکته آموزشی پنهان مانده در آثار این هنرمند بزرگ به جای مانده استکه امیدواریم خلاقیت این هنرمند بزرگ مورد تحقیق منتقدان و تحلیل گران هنر کارتون قرار گرفته و زمینه را برای مطالعه هرچه بهتر آثار وی فراهم نماید.

محمد سامان صولی